Mưa xuân – Bài thơ viết về mùa xuân và t́nh yêu hay nhất của Nguyễn Bính
NGUYỄN TƯỜNG THỤY
Thơ Nguyễn Bính hay hơn ở những sáng tác trước năm 1945, tức là khi ông chưa sáng tác theo phương pháp hiện thực XHCN, chưa có tính đảng. Đây cũng là nét chung của các nhà thơ trong phong trào thơ mới như Xuân Diệu, Tế Hanh, Huy Cận, Chế Lan Viên.
Trong giai đoạn này th́ thời kỳ 1936-1940 là thời kỳ rực rỡ nhất của thơ Nguyễn Bính, trong dó thành công hơn cả là mảng mùa xuân – làng quê – t́nh yêu. Sau đó th́ đuối dần.
Trong đợt tuyển chọn 100 bài thơ hay nhất thế kỷ 20, chọn 100 tác giả, mỗi tác giả 1 bài th́ với Nguyễn Bính, người ta chọn bài “Những bóng người trên sân ga”. Không ai phủ nhận đấy là một bài thơ hay nhưng nếu được quyền, tôi sẽ chọn bài “Mưa xuân”
Mưa xuân
Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già
Ḷng trẻ c̣n như cây lụa trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa.
Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngơ
Mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”.
Ḷng thấy giăng tơ một mối t́nh
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
H́nh như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh.
Bốn bên hàng xóm đă lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên
Mưa chấm bàn tay từng chấm lạnh
Thế nào anh ấy chả sang xem!
Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe.
Mưa bụi nên em không ướt áo
Thôn Đoài cách có một thôi đê.
Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm
Em mải t́m anh chả thiết xem
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em.
Chờ măi anh sang anh chẳng sang
Thế mà hôm nọ hát bên làng
Năm tao bảy tuyết anh ḥ hẹn
Để cả mùa xuân cũng bẽ bàng!
Ḿnh em lầm lụi trên đường về
Có ngắn ǵ đâu một dải đê!
Áo mỏng che đầu mưa nặng hạt
Lạnh lùng thêm tủi với canh khuya.
Bữa ấy mưa xuân đă ngại bay
Hoa xoan đă nát dưới chân giày
Hội chèo làng Đặng về ngang ngơ
Mẹ bảo: “Mùa xuân đă cạn ngày”.
Anh ạ! Mùa xuân đă cạn ngày
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Đặng đi ngang ngơ
Để mẹ em rằng hát tối nay?
(Các bản chép có 2 chỗ dị bản: “Em ngừng tay lại giữa thoi xinh/ Em ngừng thoi lại giữa tay xinh” và “Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng/Để cả mùa cuân cũng bẽ bàng”. Trong bài, tôi chọn theo cảm thụ).
Bài thơ tả cảnh, tả t́nh rất tuyệt vời. Đă có nhiều bài b́nh về bài thơ này, mỗi người cảm thụ một vẻ, nhưng cũng có những phần giao thoa.
Mùa xuân trong bài thơ có mưa bụi, có hoa xoan, có hội chèo. Ba nét ấy là những nét chấm phá nói về mùa xuân ở làng quê. Bức tranh làng quê sống động hẳn qua ng̣i bút của ông. Cách dùng chữ của ông thật tài t́nh. Mùa xuân đẹp đến hạt mưa cũng bay một cách phơi phới, như nỗi ḷng con gái dậy th́, đầy nhựa sống và xúc cảm. Tác giả đă thổi hồn vào hạt mưa thật đẹp. Hoa xoan trăng trắng, tim tím rơi từng lớp, từng lớp, rải khắp đường làng, ngỡ như chỉ cần cơn gió nhẹ là bay tơi tả như xác pháo.
Qua h́nh rảnh hoa xoan rụng, ta biết bối cảnh trong bài thơ là vào tháng 3. Lúc này, ở làng quê đang tiếp tục mùa lễ hội. Trong các lễ hội thường có diễn chèo, diễn tuồng, gọi chung là đi xem hát, chứ không nói là xem chèo hay xem tuồng. Hát ở đây không phải là chương tŕnh ca nhạc như bây giờ. Các đôi trai gái đang yêu vụng nhớ thầm thường mượn những nơi hội hè, diễn văn nghệ để t́m cơ hội gặp nhau. Nhưng cũng chỉ là lúc mới thương thương nhớ nhớ mơ hồ thôi, chứ c̣n khi họ đă thuộc về nhau rồi th́ chẳng dại ǵ đem nhau ra những nơi ấy. Họ có gốc cây, góc đồi riêng của họ.
Cô gái trong bài thơ cũng thế, cô đi xem hát là để hy vọng gặp chàng trai chứ thiết ǵ xem. Qua câu “Thế nào anh ấy chả sang xem”, ta biết đây không phải là cuộc hẹn mà cô gái phỏng đoán, là hy vọng đấy thôi. Nhưng cũng đáng trách chàng trai là trước đó có hứa, có hẹn ǵ đấy nhưng không cụ thể, theo kiểu sẽ thế này, sẽ thế nọ.
Thành công nhất của Nguyễn Bính trong bài thơ là tả t́nh, Cô gái ở đây là con nhà b́nh dân làn nghề canh cửi, có khuôn phép. Cô là cô gái mới lớn c̣n trong trắng, ví như “cây lụa trắng” mà quyền bán là của người mẹ. Ấy thế nhưng không thể đóng khao khát yêu đương của cô vào một cái khuôn nào đó
Ḷng thấy giăng tơ một mối t́nh
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
H́nh như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh.
Hai chữ “h́nh như” và “có lẽ” đặt vào tâm trạng cô gái lúc này là rất chính xác. Cắt nghĩa ra th́ nó không mang tính khẳng định nhưng ai cũng biết má cô bừng đỏ thật, cô đang nghĩ đến người yêu thật. Cô vừa muốn thừa nhận lại vừa sợ người khác biết nên chỉ lấp lửng như vậy thôi. Nó nói lên tâm trạng giằng co, nên đi hay không đi.
Cuối cùng th́ cô đă bị t́nh cảm lấn át:
Em xin phép mẹ vội vàng đi.
Tác giả tả t́nh thật tuyệt vời. Người và cảnh ḥa quyện dến độ con đê, hạt mưa, hoa xoan cũng biết vui, biết buồn.
Sau khi “chờ măi anh sang anh chẳng sang“, cô gái “lầm lụi trên đường về“. Nguyễn Bính diễn tả tâm lư cô gái khi đi và khi về rất tinh tế. Ông sử dụng thủ pháp tương phản rất hiệu quả:
Hăy đọc lại những cặp câu tương phản sau:
Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay/ Bữa ấy mưa xuân đă ngại bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy/ Hoa xoan đă nét dưới chân giày
Mưa bụi nên em không ướt áo/ Áo mỏng che đầu mưa nặng hạt
Thôn đoài cách có một thôi đê/ Có ngắn ǵ đâu một dải đê
Mẹ bảo thôn Đoài hát tối nay/ Mẹ bảo mùa xuân đă cạn ngày.
T́nh cảm của cô gái đă rơ, c̣n t́nh cảm chàng trai đối với cô gái như thế nào? Chàng ta được nhắc đến hai lần:
… hôm nọ hát bên làng
Năm tao bảy tuyết anh ḥ hẹn
Và:
Chờ măi anh sang anh chẳng sang.
Có thể nói chàng ta rất khả nghi. C̣n t́nh cảm cô gái rất mănh liệt. Mặc dù việc không gặp được người yêu làm cho “cả mùa xuân cũng bẽ bàng” nhưng cô gái vẫn thiết tha, ṃn mỏi chờ đợi, hy vọng. Qua đó ta c̣n thấy ở cô một tấm ḷng bao dung rất cao cả:
Anh ạ! Mùa xuân đă cạn ngày
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Đặng đi ngang ngơ
Để mẹ em rằng hát tối nay?
Khi yêu, thường là người con trai chủ động hơn người con gái. Nói như thế, không phải là t́nh yêu của con trai mănh liệt hơn. Cô gái ở đây chỉ có một hành động duy nhất là sang hội chèo xem có gặp người ta không, rồi về, thế thôi. Nếu như chàng trai cũng sang xem hát, chắc là cô sẽ không hỏi trước, không tỏ ra vồn vă. Đó là sự kín đáo của con gái, nhất là con gái nhà quê. Nhưng ai bảo là t́nh yêu của cô không mănh liệt.
Kể ra, bài thơ có thể thay nhân vật cô gái bằng chàng trai. Như vậy có vẻ hợp với lẽ thường hơn. Nhưng nếu thế, có lẽ bài thơ kém hay đi nhiều. Chợt nhớ Huy Thục, ít nhất đă có 2 lần đổi ngôi anh thành ngôi em khi phổ nhạc, đó là bài “Đợi” của Vũ Quần Phương, “Trăng khuyết” của Phi Tuyết Ba, và cái sự có vẻ trái khoáy ấy làm cho bài hát thành công hơn hẳn:
Anh ngỏ lời yêu em => Em ngỏ lời yêu anh
Anh đứng trên cầu đợi em => Em đứng trên cầu đợi anh.
Trở lại bài “Mưa xuân”. Bài thơ được bố cục rất chặt chẽ. Ta không thể thay đổi vị trí các câu, các khổ thơ cho nhau, cũng không thể bỏ đi hay thêm vào một khổ thơ nào. Từ ngữ được sử dụng đầy dụng ư, không có một chữ nào khiên cưỡng. Khó có thể tḥ bút chữa đi một chữ mà không làm suy giảm giá trị của bài thơ. “Những bóng người trên sân ga” cũng được bố cục rất chặt chẽ nhưng ở “Mưa xuân”, ư và chữ nghĩa hay hơn. Có thể nói, “Mưa Xuân” là một bài thơ toàn bích.
Nguyễn Bính không cố đi t́m những từ lạ, lối diễn đạt lạ. Ông chỉ sử dụng ngôn ngữ b́nh dân nhưng với ng̣i bút tài hoa, ông đă để lại cho đời những bài thơ xuất sắc, trong đó “Mưa xuân” – một bài thơ tuyệt đẹp là ví dụ điển h́nh.
Giao thừa Quư Tỵ
|