[tranquang]

Như đã hứa, quang mỗ xin góp 1 seri quanh một vĩ nhân vẫn được coi là vua đối đáp của Việt Nam - Lưỡng quốc Trạng Nguyên Mạc Đĩnh Chi. Chắc về ông thì cuốn của Quái tiểu thư chắc cũng có, có chỗ nào sai sách mong tiểu thư chỉ giáo.

Mạc Đĩnh Chi (1272-1346), tự là Tiết Phu, người làng Lũng Động, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Khi Mạc Đĩnh Chi sinh ra, tướng mạo vô cùng xấu xí: lùn, đen, mồm rộng, mũi tẹt, trán dô, người làng thường bảo đó là con khỉ tinh nghiệm vào. Nhưng bù lại, ông rất thông minh, ngay từ nhỏ đã nổi tiếng thần đồng. Đời Trần Anh Tông, niên hiệu Hưng Long thứ 12 (1304), ông đi thi, văn bài làm trội hơn mọi người nhưng vì mặt mũi xấu quá nên nhà vua không muốn cho ông đỗ. Ồng bèn dâng bài “Ngọc Tỉnh Liên Phú” (bài phú: Sen trong giếng ngọc) để nói lên cái phẩm giá thanh cao của mình. Trong bài phú có những câu như:

(…Phi đào lý chi thô tục; phi mai trúc chi cô hàn
Phi tăng phòng chi cẩu kỷ; phi Lạc thổ chi mẫu đơn
Phi Đào lệnh đông ly chi cúc; phi linh quân cửu uyển chi lan
Nãi thái hoa phong đầu ngọc tỉnh chi liên….)

Nghĩa là:

Chẳng phải như đào trần, lý tục; chẳng phải như trúc cỗi, mai gầy
Cẩu kỷ phòng tăng khó tránh; mẫu đơn đất Lạc nào bì
Giậu Đào lệnh cúc sao ví được; vườn Linh quân lan sá kể gì
Ấy là giống sen giếng ngọc ở đầu núi Thái Hoa vậy!…

Vua xem xong bài phú, tỏ ý rất cảm phục, liền cho Mạc Đĩnh Chi đỗ Trạng nguyên. Về sau ông làm tới chức Tả Bộc xạ (thượng thư) và là ông quan thanh liêm, được nhân dân rất yêu mến. Về sau ông được cháu 7 đời là Mạc Đăng Dung truy tôn là Kiến Thủy Khâm Ninh Văn Hoàng Đế.

Năm 1308 Mạc Đĩnh Chi đi sứ nhà Nguyên, đến cửa khẩu thì trời đã tối, quân Nguyên viện cớ tối không nhìn rõ mặt, bắt cả đoàn sứ bộ phải chờ đến sáng hôm sau. Thấy sứ Đại Việt cứ nói mãi, viên quan phụ trách cửa ải nói:

- Nghe nói sứ An nam giỏi đối, không thấy mặt nhưng nếu đối được câu này nhanh thì là đúng!

Nói đoạn thả từ trên lầu cao xuống một câu đối có nội dung như sau:

Quá quan trì, quan quan bế, át quá khách quá quan
(nghĩa là: Tới cửa ải trễ, quan cửa ải đóng cửa không cho khách qua)

Mạc Đĩnh Chi thấy khó, nhưng ông đối lại trong khoảnh khắc:

Xuất đối dị, đối đối nan, nguyện Tiên sinh tiên đối
(nghĩa là: Ra câu đối dễ, đối câu đối khó, xin mời Tiên sinh đối trước).

Tưởng lâm vào thế bí, hóa ra lại tìm được vế đối hay, khiến người Nguyên phải phục và liền mở cửa ải để đoàn sứ bộ của Mạc Đĩnh Chi qua.