Điển tích, điển cố
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em
Kiều bán ḿnh chuộc tội cho cha, sắp phải theo Mă Giám Sinh, ĺa gia đ́nh xa quê hương, nghĩ đến mối t́nh thề nguyền cùng Kim Trọng phải dang dở, nàng tha thiết nhắn nhủ em là Thuư Vân, xin thay ḿnh mà kết duyên với Kim Trọng. Có câu:
Cậy em em có chịu lời
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa
Giữa đường đứt gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em
(câu 723 đến 726)
"Keo loan" do chữ "loan giao" là một thứ keo chế bằng máu chim loan (phượng máu)
Sách "Hán Vơ ngoại truyện" có chép: đời nhà Hán, triều Hán Vơ Đế (140- 86 trước DL), dây cung đem ra căng bắn thường bị đứt. Bấy giờ miền Tây Hải có đem sang cống một thứ keo chế bằng máu chim loan gọi là loan giao, có tác dụng nối chắc dây lại. Nhờ đó mà bắn được suốt ngày. Vơ Đế mừng lắm, đặt tên thứ keo đó là "Tục huyền giao" tức là keo nối dây cung.
"Hán thư" cũng có chép chuyện.
Vua Vơ Đế truyền phu nhân Câu Pha đánh đàn. Nàng vặn trục so dây, tiếng đàn trỗi lên lảnh lót... Nhưng giữa chừng dây bỗng đứt. Nàng khóc, nói:
- Giữa lúc đàn đương ngon tiếng mà dây đứt ắt điềm gở
Nhà vua an ủi:
- Dây đứt nhưng có thể nối lại được, có ǵ mà gở
Đoạn sai người lấy keo loan chắp lại.
Đời nhà Tống (950- 1275), Đào Cốc vâng lệnh vua đi sứ Giang Nam, gặp một thiếu nữ tên Tần Nhước Lan. Trai tài gái sắc thanh khí lẽ thường. Hai người cảm mến yêu nhau. Nhưng chỉ trong một đêm, rồi v́ sứ mạng khẩn cấp, Đào phải gấp rút trở về triều phục lệnh.
Giữa đường hạnh ngộ, mới gặp gỡ lại chia phôi, một đêm ân ái, t́nh thắm duyên nồng, mối ân t́nh càng chứa chan trong ḷng biết bao niềm cảm xúc, Đào về có làm một bài từ gởi cho người yêu. Trong có câu: "Tỳ bà bất tận tương tư điệu, tri âm thiếu: đăi đắc loan giao tục đoạn huyền, thị hà niên?" (Đàn tỳ bà đă gảy hết khúc tương tư mà tri âm ít có; đợi được keo loan chắp nối dây đàn đứt, biết đến năm nào?)
Tác giả "Truyện Kiều" mượn dây đàn (tơ đàn) đứt v́ mối t́nh đứt (đứt gánh tương tư); và mượn sự chắp dây đàn để nói chắp mối tơ t́nh (Keo loan chắp mối). Nhưng Kiều nhờ cậy em thay ḿnh kết duyên với Kim Trọng, sao lại bảo: "Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa" có vẻ trịnh trọng như thế và hết sức khéo léo. "Lạy rồi sẽ thưa", có thể để người được- hay bị yêu cầu không thể từ chối được điều yêu cầu của ḿnh. Hành động này khiến ta liên tưởng đến hành động của quan Tư đồ Vương Doăn, buộc con gái nuôi là nàng Điêu Thuyền "ngồi lên ghế cho ông lạy", để ông nhờ nàng thực hiện "kế liên hoàn", mưu giết Đổng Trác trong truyện "Tam quốc chí diễn nghĩa" của nhà văn Trung Hoa, La Quán Trung.
Hành động của Vương Doăn là v́ nước nhà.
Hành động của Kiều là v́ t́nh riêng tư.
Tuy hai sự việc khác nhau, nhưng mỗi việc đều có tính cách quan trọng riêng của mỗi việc.
Trao việc cho Vân thay ḿnh để làm vợ Kim Trọng, quả thực một việc khó khăn, Vân có ḷng tự trọng hay mặc cảm v́ Kim Trọng đă yêu Kiều rồi chăng? Và Kim Trọng có bằng ḷng lấy Vân làm vợ- để gọi là thay Kiều chăng? V́ phỏng nếu chàng Kim từ chối v́ lư do nào đó, th́ nỗi tủi thẹn đau đớn của Vân đến mức nào? Ngược lại, chàng Kim bằng ḷng v́ lời căn dặn- coi như một lời trối nhắn của người yêu xưa, v́ t́nh yêu giữa Kim Trọng với Vân, nhất là Kim Trọng đối với Vân sẽ ra sao? Hay là Vân chỉ là một người "vợ hờ", v́ giữa vợ chồng cần có một t́nh yêu chân thực tức là có nghĩa có t́nh.
"Lạy rồi sẽ thưa" là đúng, là khéo.
Giá trị của cái lạy cũng như giá trị của sự việc giao phó.
Mặc dầu qua bút pháp diễn tả của tác giả "Truyện Kiều"- ở bước đầu này- nàng Vân là một gái đẹp "trang trọng khác vời; khuôn trăng đầy đặn; hoa cười ngọc thốt; mây thua nước tóc; tuyết nhường màu da"... nhưng tính t́nh mộc mạc, chơn chất, t́nh cảm khô khan...
Tuy nhiên về mặt tâm lư, Kiều là một người thông minh nhất là ở địa vị một người chị tất Kiều không thể lợi dụng tính t́nh mộc mạc của em, để thực hiện một việc làm có tính cách quan trọng thuộc về t́nh cảm, có ư nghĩa cho suốt cả cuộc đời của một người con gái.
Tác giả cho Kiều "lạy" là tuyệt.
Nhưng rồi tại sao lại "chắp mối tơ thừa mặc em"?
"Chắp mối tơ" tức là tơ t́nh bị đứt chắp lại. Tơ t́nh của ḿnh đứt lẽ ra tự ḿnh chắp, nay ḿnh không chắp được nên gọi là tơ thừa thế mà bảo người khác chắp giúp. Thực sự "thừa" có phải là "thừa thăi" là dư, khiến người đọc khó hiểu hay cho là không được nhă... Ngược lại với ư nghĩa "lạy" rồi sẽ thưa? Hợp lư, hợp t́nh hay không, tưởng một vấn đề c̣n bàn.
(THEO ĐIỂN TÍCH TRUYỆN KIỀU - NXB Đồng Tháp)
|